2012年11月16日金曜日

トゥマク作り--ウイグルの工芸習慣


Tumaqchiliq (uyghur orp-adetliri, p.73)

トゥマク〔毛皮帽子〕作り

 Uyghur tumaqchiliqi uzun tarixqa, özige xas en’eniwi milliy alahidilikke ige.

 ウイグルのトゥマク作りは長い歴史と、独特の伝統的な民族的特徴がある。

Uyghurlar en’eniwi yerlik tumaqlirini kiyishni özlirining ghururi, selteniti dep bilidu.

ウイグル人は伝統的な地元のトゥマクをかぶることを自分たちのプライド、本分と考える。

 Uyghur tumaqliri yarishimliq, issiq bolushtek xususiyetke ige bolushtin tashqiri, gül qisip kiyishke, aldi-arqini aylandurup kiyishkimu eplik.

ウイグルのトゥマクは恰好がよく、温かいという特徴をもっているだけでなく、花を挿してかぶったり、前後を換えてかぶることにも適している。

 Tumaq rexti: qoli chéwer uyghur ustilar tumaq rexti üchün kemchet, qama, söser, tiyin, tülke, süleysin, sughur, eltire, qoy, öchke, at térisi qatarliq bir yüz seksen üch xil haywanat térisini, tash üchün duxawa, mexmel, moyit 〔=mowut〕 qatarliq her xil ésil rext we ester üchün her xil rextler ishlitidu.

 トゥマクの皮革:手が器用なウイグルの職人たちはトゥマクの皮革のためにラッコ、カワウソ、テン、リス、キツネ、オオヤマネコ、マーモット、子ヒツジ、ヒツジ、ヤギ、ウマの毛皮など183種の動物の毛皮を、表地として絹ベルベット、綿ベルベット、ツイード〔コメント感謝〕など各種の上質な布地、そして裏地のために各種の布地を使う。

 Türi: uyghur tumaqliri er-ayal dep ikki chong türge bölünüsh bilen birge, yashlar, ottura yashlar, qérilar, diniy zatlar selle tumiqi we xilmu xil yerlik tumaqlar, mesilen, atush tumiqi, peyzawat tumiqi, qeshqer, xoten, kériye tumiqi, qaghiliq tumiqi, mekit tumiqi, yéngisar saghan tumiqi, kucha tumiqi, qomul tumiqi dégenge oxshash yerlik tür, nusxilargha bölünidu.

 種類:ウイグルのトゥマクは男女で二つに大きく分けられ、合わせて若者、中年、老人、宗教者のターバントゥマク、そして様々な地元トゥマク、例えば、アトゥシのトゥマク、ペイザワットのトゥマク、カシュガル、ホタン、ケリヤのトゥマク、カルギリクのトゥマク、メキット〔orメルケト〕のトゥマク、イェンギサール〔県〕サガン〔郷〕のトゥマク、クチャのトゥマク、クムルのトゥマクというのは同様に地元の種類で、デザインで分けられる。

 Tumaqchiliq saymanliri: tére késidighan pichaq, ester, tashliq rext késidighan qaycha, yip, yingne, paxta, qélip, nawat, chiwiq, qaragül, reng we bashqa perdaz buyumliri.

 トゥマク作りの材料:毛皮を切るナイフ、裏地、表地の布を切るはさみ、糸、針、綿(わた)、型紙、水あめ、〔帽子の形を整えるための〕補強材、靴墨、染料およびその他の装飾品。

 Tikilishi: her qandaq tére aldi bilen unda ashlinip, qurutulup, uwulap yumshitilidu. Késishte térining yüzidin endize qoyup töt talaliq, alte talaliq qilip ölchemlik keskendin kéyin ularni bir-birige chétip, tumaqning töpisini püttüridu.

 縫製:どんな毛皮もまず小麦粉で芒硝処理なめされ、乾かされ、揉んで柔らかくされる。裁断で毛皮の表面から型紙を置いて4片、6片の定型に切った後、それらを互いにつなげて、トゥマクの山を完成させる。

Eger tumaq yaki qulaqchilargha ester almaq bolsa, rextke paxta sélip sérip, töpe talasidek késip chiqip, töpini esterge kiyduridu.

もしトゥマクやクラクチャ〔耳当て付き毛皮帽子〕に裏地をつけるなら、布に綿を入れて整えて、〔上述の〕毛皮の断片のように切り整えて、山を裏地に着せる。

Etrapini yömep tikip bolup, qélipqa sélip qaycha bilen moylirini qirqip tengsheydu we su pürküp moyni chiwiqlap, sün’iy büdür qilidu.

つばを縁を折り返して縫って〔山に〕縫い付けてしまって、型に入れかぶせて〔コメント感謝〕はさみで毛を刈り整えて、水を吹きかけて毛をたたいて、人工的に巻き毛にする。

Büdürining asan buzulmasliqi üchün nawat shirnisini aghzigha élip moygha pürküydu.

巻き毛が簡単に元に戻らないように水あめを口に入れて毛に吹きかける。

Andin qéliptin chiqirip bazargha salidu.

それから型からはずして陳列する。

 Eger ishletken térining moyi alipasaq bolup qalsa öz renggige oxshitip boyaydu.

 もし使った毛皮の毛がぶちだったら地の色に似せて染める。

 Tumaq, qulaqcha qatarliqlarning töpisi xurumdin ishlengen bolsa, öz renggide qaragül yaki ötük méyi bilen perdazlaydu.

 トゥマク、クラクチャなどの山が〔毛皮ではなく〕銀面皮で作られているなら、地の色に靴墨やブーツ用の油でつやを出す。

 Aq tére tumaqlargha aq siziqchiliq gül chqiridu we gej bilen aq perdaz béridu.

 白い毛皮のトゥマクに白い模様を入れ、石膏で白い飾りをつける。

 Uyghur tumaqchiliri yalghuzla uyghur tumiqi tikip qalmastin, qérindash milletlerning er-ayal tumiqini tikip jem’iyet üchün xizmet qilidu.

 ウイグルのトゥマク職人たちは単にウイグルのトゥマクを仕立てているだけではなく、兄弟民族の男女のトゥマクを仕立てて社会のために役に立っている。

2012年11月14日水曜日

ジュワ仕立業--ウイグルの工芸習慣


Juwichiliq (uyghur orp-adetliri, p72)

ジュワ〔裏毛皮のコート〕仕立業

 Uyghurlarda juwichiliqning tarixi uzun, buningdin töt ming yil burunla könchi deryasining töwen éqinida, charwa mal béqilghan, iptida’iy kön-xurum ishlengen ashlanghan téridin kiyim tikilgen.

 ウイグル人のジュワ仕立業の歴史は長く、今から四千年も前にコンチ川の下流で、家畜〔コメント感謝〕が飼育され、原始的なめし革が作られていた…なめされた革から服が作られていた。

Uyghurlar sheherliship qol hünerwenchilik bilen shughullanghandin bashlap juwichiliq mexsus kesipleshken.

ウイグル人が文明化して手工業に従事し始めてジュワ仕立業は専業化した。

 Uyghur juwichiliqining türi köp.

 ウイグルのジュワ仕立業の種類は多い。

Rexti, renggi xilmu xil, uyghurlar qoy, tülke, böre, süleysin, tiyin, qama, sughur, söser, kemchet, eltére qatarliq seksen nechche xil haywan térisidin juwa tikidu.

皮革、色は様々で、ウイグル人はヒツジ、キツネ、オオカミ、オオヤマネコ、リス、カワウソ、マーモット、テン、ラッコ、子ヒツジなど80数種の動物の毛皮からジュワを仕立てる。

Uyghur juwiliri tashliq, tashsiz ikki xil bolidu.

ウイグルのジュワは表地布付きと表地布なしの二種類がある。

Tashliq juwilargha mexmel, duxawa, moyit 〔=mowut〕, sarja, baston, kibrikot, her xil térike, chéperqut 〔=chiberqut〕, chekmen qatarliqlarni tash qilidu.

表地布付きジュワには綿ベルベット、絹ベルベット、ツイード〔コメント感謝〕、サージ、baston〔高級毛織物の名称、詳細不明〕、kibrikot〔不明〕、各種細綿布、コーデュロイ〔コメント感謝〕、チェクメン〔粗布〕などを表地にする。

 Tashsiz juwilarni tére boyi aq qalduridu yaki qara, sériq, porreng, yaki jigerreng bilen boyaydu.

 表地布なしのジュワの毛皮の皮は〔染めずに〕白く残すか、黒、黄、淡黄褐色、または肝臓色に染める。

 Juwichiliq saymanliri:

 ジュワ仕立業の道具:

 Qaycha (rext késishke ishlitidu), tére késidighan pichaq, endize, yip, yingne, oymaq, métr, shilim qatarliqlardin ibaret.

 はさみ(革を切るのに使う)、毛皮を切るナイフ、型紙、糸、針、指ぬき、物指し、糊などである。

 Tére pishshiqlash usuli: juwa tikidighan herqandaq tére aldi bilen sugha chilap yumshitilip téridiki may, gösh, shulluq etler qiriwélinidu.

 毛皮処理〔=皮なめし〕方法:ジュワを仕立てるどんな毛皮もまず最初に水に漬けて柔らかくされて毛皮の脂、肉、ぬめりがこそげ落とされる。

Andin un bilen ashlaydu, tére ashtin chiqqandin kéyin eyleydu we uwulap yumshitidu.

それから小麦粉と一緒に芒硝処理するなめす。毛皮の芒硝処理なめしが終わったら加脂し、揉んで柔らかくする。

Tére siqimgha sighqudek yumshighanda, térining yüzige su pürküp téximu yumshitip térini tartishturup, quruq, qiypach orunlirini tüzep tamgha tartip mixlap kériydu.

毛皮が手のひらにおさまるように〔=手で握れるように?〕柔らかくなったところで、毛皮の表面に水を吹きかけてもっと柔らかくして毛皮を引っ張って、乾いたら、曲がった部位を平らにして壁に張って、釘で打ち付けて広げる。

Buning bilen téridiki ölchemsiz orunlar tüzlinidu.

これによって毛皮の不規則な部位が平らになる。

 Késish usuli: térining yüzi teripidin endize qoyup, tére késish pichiqi bilen késidu.

 裁断方法:毛皮の表面〔=皮〕側に型紙を置いて、毛皮裁断用ナイフで切る。

Rext kiyim keskendek parche bolidu, andin tikidu.

布の服を裁断するようにパーツにして、それから縫製する。

Tikkende térining yungini ichige qilip yüzi terepni jüpleshtürüp yip bilen yömeydu.

縫製したらするときには〔コメント感謝〕毛皮の毛を中にして表面側をふちを折り返して二重にして糸で縫う。

Pesh, yaqa yeng olturghuzushlar chapan tikishke oxshishidu, juwining téshini qaycha bilen késip ilgiri qol bilen hazir mashina bilen tikip püttürüp, juwining üstige kiydürgendin kéyin, yaqa, éteklirini yömeydu.

衽(おくみ)、襟(えり)、袖(そで)、尻当てなどはチャパンの縫製と同じであり、ジュワの表地布をはさみで裁断して、以前は手で、今はミシンで縫って完成させて、ジュワの表面に縫い付けてから、襟、折り込みなどを縫い合わせる。

Eger chong yaqiliq yaki kemchet, qama, tülke, yaki körpe yaqa bolsa buni ayrim olturghuzidu.

もし大きな襟付き、もしくはラッコ、カワウソ、キツネ、もしくは子ヒツジの毛皮の襟であれば、それを別につける。

 Tashsiz juwilarning yaqisidin tartip aldi pesh we asti terep puchqaqlirigha, shundaqla yeng uchlirigha ikki santimétr kenglikte bir xil renglik eltéridin zighziq tutidu.

表地布のないジュワの襟から前の衽(おくみ)と下のふちに、同じように袖先に2センチメートルの幅で一種の色つきの子羊革でふちどりする。

Zighziqning léwige téridin tirnaq chongluqida üch bulung shekillik neqish oyulidu. Tashsiz juwa asasen ton sheklide tikilidu.

ふちどりの端に毛皮から爪ぐらいの大きさに三角形の模様が付けられる。表地布のないジュワは基本的にトン〔チャパンと同じ〕の形に縫製される。

2012年11月8日木曜日

養蚕業--ウイグルの工芸習慣


Pilichilik (uyghur orp-adetliri, p.71)

養蚕業

 Uyghur xelqi uzaq tarixtin buyan üjme östürüp, pilichilik, yipekchilik, meshutchilik we yipek toqulmichiliqtin ibaret kesip bilen shughullinip, ichki-tashqi bazarni temin étip kelgen.

ウイグル民族は昔からクワを育て、養蚕業、糸繰り業〔製糸業〕、糸撚り業〔撚糸業〕と絹織物業から成る仕事に従事して、内外市場に提供し続けた。

Uyghurlar arisida pilichilik özige xas yerlik alahidilikke ige bolup, bir yürüsh jeryanlardin ötidu.

ウイグル人の間で養蚕業は独特の地方的特徴を持っていて、一連の作業工程を経る。

 Uruq saqlash : yighiwélinghan uruq pakiz daka xaltigha élinip, issiq we nemliki mötidil bolghan jayda, kéler yili tötinchi-ayning bashlirighiche, yeni üjme yopurmiqi qulaq tartquche saqlinidu.

 卵の保存:集められた卵が清潔なガーゼの袋に入れられて、暑さ〔温度の意〕と湿気の穏やかな場所で、翌年の4月の初めごろまで、つまりクワの葉の新芽が出るまで保存される。

Pile uruqini saqlighan öyning hawasi muwapiq témpératurida tengshep turulidu.

カイコの卵を保存した部屋の空気は適切な温度で調整しておかれる。

Ikkinch-, üchinchi-ayning axiridin tötinchi-ayning bashlirighiche pile qurti tirilishqa bashlaydu.

2、3月末から4月初めごろまでにカイコの卵は活発になり始める。

Bezi uruqlar yérilip qurt chiqishqa bashlaydu.

一部の卵は孵化してカイコが出て来始める。

Pilichilar «xewerchi qurt» dep ataydu.

養蚕農家は〔これを〕「伝令カイコ」と呼ぶ。

Tötinchi-ay kirish bilen üjme yopurmiqi qulaq tartip tenggidek bolidu.

4月初めにクワの葉の新芽が出てコインのようになる。

Del mushu chagh pile qurtlirining asasen tirilishke bashlighan mezgili bolidu.

ちょうどこの頃がカイコがだいたい活発になり始める時期である。
 
Pilichilar üjmining yumran yopurmaqlirini toghrap chong dasqa sélip, üstige pile uruqini tekshi salidu we uruqning üstini yene ghazang bilen yapidu.

養蚕農家はクワの柔らかい葉を切り刻んで大きなざるに入れて、その上にカイコの卵を均等に入れて卵の上をさらにクワの葉で覆う。

Buning bilen birinchidin, pile uruqining yérilip qurt chiqishta telep qilidighan qarangghuluq hel qilinsa, ikkinchidin, chiqqan qurtlarni ghazang bilen (qurt tuxumidin chiqip ikki-üch sa’et öpchöriside ghazang yéyishke kirishidu) temin étidu.

これとともに、第一に、カイコの卵が孵化してカイコが出ることを願って暗くしたら、第二に、出てきたカイコをクワの葉で養う(カイコが卵から出て23時間したら周囲にクワの葉を広げて一緒に入れる)
これによって、第一にカイコの卵が孵化してカイコが出る際に求める暗さが解決され、第二に出てきたカイコをクワの葉で養う(カイコは卵から出て2~3時間くらいでクワの葉を食べ始める)。〔コメント感謝〕


Tuxumdin chiqqan qurtlar ghazang yéyishke kiriship tézla chongiyishqa bashlap, chümülisiman bolup üstige örleydu.

卵から出たカイコをクワの葉に広げて入れたらはクワの葉を食べ始めたら〔コメント感謝〕すぐに成長し始めて、アリぐらいになったら上に登る。

Uningdin kéyin yétilip, örleshke bashlighan qurtlargha xoten qeghizi qoyup béridu.

それから成長して登り始めたカイコにホタン紙を入れてやる。

Qurtlar qeghez üstige chiqidu.

カイコは紙の上に登る。

Bu chaghda tuydurmay qeghezdiki qurtni ikkinchi dastiki üjme ghazingi üstige qoyidu.

この時こっそりと紙についたカイコを第二のざるのクワの葉の上に置く。

Démek, yétilgen qurtlar shu usulda birqanche qétim yötkilish arqiliq birqanche dasqa élinidu.

つまり、成長したカイコはその方法で数回移されることを通じていくつかのざるに入れられる。

Bu chaghda bérilidighan ghazang chongiyish derijisige qarap bolidu.

この時クワの葉は成長程度に応じて与えられる。

Kichiklirige yumran yaki toghraghan ghazang, chonglirigha adettiki ghazang bérilidu.

小さなものに柔らかい葉か刻んだ葉、大きなものに普通の葉が与えられる。
 
Pile qurti uruqtin chqip tengshelgendin kéyin sujek yasap (qewetlik pile béqish chellisi) her bir qewitige bora sélip daslardiki yétilgen qurtlar sujekke yötkilidu.

カイコが卵から出てはいはじめたらカイコ棚を作って(層状のカイコを飼育する棚)各層にすのこを敷いてざるで成長したカイコがカイコ棚に移される。

Ghazang yenila derijisige qarap bérilidu.

クワの葉はやはり〔カイコの成長〕程度に応じて与えられる。

                       口絵写真
                       
 Uyghurlar pile baqidighan öyning we pile baqquchilarning taziliqigha alahide ehmiyet béridu.

 ウイグル人はカイコを飼育する部屋とカイコを飼育する人の衛生に特別な注意を払う。

Xelq arisida pile béqishta ri’aye qilidighan mundaq tüzümler yolgha qoyulghan:

民衆の間ではカイコを飼育することにおいて遵守する次のような制度が実施されている。

 ①uyghurlar pilexanigha napak kishiler, aghrighan ayallarni kirgüzmeydu.

 ①ウイグル人はカイコ小屋に不潔な人たち、生理中の女性たち〔原文は病気になった女性たちor痛くなった女性たち〕を入れない。

Pilexanida nashayan ish, hetta tamaka chékish, is-tütek tarqilishqa yol qoymaydu.

カイコ小屋にふさわしくないこと、ひいてはタバコを吸うこと、煙が広がることを許さない。

chang-tozanliq yopurmaq we qigh, exlet alghan séwetke alghan yopurmaqni pilige bermeydu.

②汚れた葉や糞、ゴミを入れていたかごに入れた葉をカイコに与えない。

kéche-kündür pile yénidin ayrilmay pile qurtlirining ozuqlinish we hawa özgirishini közitidu.

③四六時中カイコの脇から離れず、カイコの食べ具合と天気の変化を観察する。

pile baqidighan öyge munasiwetsiz gheyriy kishilerning kirip-chiqishi men’i qilinidu.

④カイコを飼育する家に関係のない他人の出入りは禁止される。

pilexanigha pat-pat isriq sélinidu.

⑤カイコ小屋に頻繁に香がたかれる。

 Pile qurti yétilgende, heriket da’irisi ashidu.

 カイコが成長したら、活動範囲が広がる。

Bu chaghda pile qurtigha qamghaq sélip béridu.

この頃カイコにサルソナ・コリナ〔Salsola collinaタデ科オカヒジキ属の草本、写真〕を入れてやる。

Qurtlar qamghaqqa yamiship yipek-ghoza yögeydu.

カイコはサルソナ・コリナに登ってまゆを巻く。

Ghoza yögep bolghan qurt tépirlaydu we ghozini téship chiqip uruqlaydu, pilichilar ghozini élip qurutidu.

まゆを巻いているカイコは忙しく動き回り、まゆを吐きだして厚くする。養蚕農家はまゆを採って乾燥させる。

Pile qurtini pakiz xaltigha derijisi boyiche sélip kéler yilgha saqlaydu.

カイコを清潔な袋に等級に応じて入れて翌年に取っておく。

Shundaq qilip pile uruqi yipekke aylanghuche bir yürüsh murekkep emgek jeryanlirini öz béshidin ötküzidu.

このようにカイコの卵が絹になるまでには一連の複雑な作業工程を経験する。